იურიდიული პასუხიმგებლობის ლიმიტირება სატრანსპორტო ხელშეკრულებაში კანონიერია?

ზოგჯერ ტვირთი ზიანდება გადაზიდვისას იმიტომ, რომ დამკვეთმა არ მიიღო სათანადო ზომები მისივე პროდუქტების შესაფუთად. თუ დადგინდება, რომ ზიანი მხოლოდ არასათანადო შეფუთვის ბრალია, გადამზიდველი პასუხისმგებლობას არ დაექვემდებარება. შესაბამისად, დოკუმენტებში უნდა იყოს მითითებული, ვისი ვალდებულება იყო შეფუთვა და რა სტანდარტებით.

ტვირთის დროულად მიტანა განისაზღვრება ხელშეკრულებაში დადებული ვადით. თუ ხელშეკრულებაში წერია კონკრეტული თარიღი ან დროის შუალედი, გადამზიდველმა უნდა შეასრულოს ეს პირობა. თუ ასეთ ვადას ვერ ასრულებს, შეიძლება დაზარალებულმა მხარემ მოსთხოვოს დაგვიანებისთვის კომპენსაცია. თუმცა, ზოგჯერ პრეტენზია არ წარმოიქმნება, თუ დაგვიანება გამოწვეულია ფორსმაჟორით ან დამკვეთის ცოდვით.

Incoterms არ არის პირდაპირი სამართლებრივი აქტი, არამედ საერთაშორისო სავაჭრო პალატის წესები. თუმცა, მათი მითითება ხელშეკრულებაში ძალზე გავრცელებულია, რადგან ზუსტად განსაზღვრავს, ვინ რაზე აგებს პასუხს — საფასურის, ტრანსპორტის, დაზღვევის თუ საბაჟო გადასახადების საკითხში. ისინი საორიენტაციოდ გამოიყენება ქართულ სამართლებშიც, თუ მხარეები შეთანხმდნენ.

დიდი საზიარო პრაქტიკა არსებობს, როცა მხარეები თავიდან ცდილობენ მედიაციას ან მოლაპარაკების მაგიდაზე დაჯდომას, რათა სასამართლოს ხანგრძლივი გზა აირიდონ. ეს აჩქარებს გადაწყვეტას და რჩება საქმიანი ურთიერთობაც. როცა დავა ძირითადად ფინანსურია და ორ სისხარტენიან კომპანიას შორისაა, ხშირად ურჩევნიათ შეთანხმდნენ.

საერთაშორისო სატრანსპორტო ტრანზიტისას საჭიროა გაეცნოთ იმ საერთაშორისო კონვენციებსა და ხელშეკრულებებს, რომლებიც არეგულირებს ტვირთისა თუ მგზავრების საზღვრებს მიღმა გადაყვანას. ასეთებია, მაგალითად, CMR (საერთაშორისო საავტომობილო გადაზიდვების კონვენცია), აგრეთვე სხვა დოკუმენტები, რომლებიც აწესრიგებს საზღვაო, საავიაციო თუ სარკინიგზო გადასაყვან პროცესს. ამასთან, სავაჭრო დოკუმენტაციაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს საბაჟო კანონმდებლობა და შესაბამისი სასაზღვრო პროცედურები.

თუ ტვირთი დაზიანებული ჩამოვიდა, დამკვეთმა დაუყონებლივ უნდა შეამოწმოს და პრეტენზია დადოს. კონვენციების მიხედვით სხვადასხვა ვადებია: CMR-ში — 7 დღეში (თუ მალევე არ ეტყობა, ე.წ. hidden damage — 14 დღეში), საზღვაოში — შეიძლება 3 დღე. ეს ვადები მნიშვნელოვანია, რადგან დროის გასვლის შემდეგ შეიძლება გადამზიდველმა უარი თქვას ანაზღაურებაზე.

თუ გსურთ, ტვირთი დარჩეს პორტის ტერიტორიაზე გარკვეული დროით, მოგიწევთ სატერმინალო მომსახურების ხელშეკრულება. ეს აძლევს უფლებას, გამოიყენოთ საწყობები, ჰანგარები ან ღია დასაწყობების ზონა. ტერმინალიც ითხოვს მოსაკრებლებს, ხოლო თუ ტვირთი დგას ძალიან დიდხანს, შეიძლება გაჩნდეს დამატებითი გადასახადი (Demurrage).

Multimodal ნიშნავს, რომ ერთი ხელშეკრულებით ორ ან მეტ ტიპის ტრანსპორტს იყენებენ (მაგ. საზღვაო+ავტომობილური), და პასუხისმგებლობა აკისრია ერთ გადამზიდველს. Intermodal ნიშნავს, რომ ტვირთი გადადის რამდენიმე ტრანსპორტს შორის, მაგრამ განხვავდება საკონტრაქტო მხარეებიც. მთავარია, ვისთან დგახართ ხელშეკრულებაში.

თანამედროვე ეპოქაში მხარეები ხშირად ახორციელებენ ურთიერთობას ელექტრონულად. შესაძლებელია, სარეკვიზიტო ველები შეავსონ ვებ-გვერდზე, დადასტურონ E-sign ან ელფოსტით გაუგზავნონ დამოწმებული დოკუმენტი. ეს ითვლება კანონიერად, თუ არსებობენ იმპორტის/ექსპორტის სამართლით მიღებული ელექტრონული ფორმის წესი.