იურიდიული პასუხიმგებლობის ლიმიტირება სატრანსპორტო ხელშეკრულებაში კანონიერია?

თუ აღმოჩნდა, რომ სატვირთო მანქანაში ან გემში გადააქვთ უკანონო ნარკოტიკი, შეიძლება დადგეს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა. გადამზიდველმა უნდა დაამტკიცოს, რომ არ იცოდა ტვირთის შიგთავსის შესახებ და არ ყოფილა თანამონაწილე. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მას ემუქრება თავისუფლების აღკვეთა და კომპანიის ლიცენზიის დაკარგვაც.

სამოქალაქო კოდექსის პრინციპებით, თუ მხარე არ ასრულებს ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებას, მეორე მხარეს შეუძლია მოსთხოვოს მისი შესრულება რეალურ მდგომარეობაში, ან აირჩიოს ანაზღაურება, ან საბოლოოდ ხელშეკრულების გაუქმება. ვისაც მეტი მნიშვნელობა აქვს, შეთანხმებულ თანხად შეიძლება იქნეს განსაზღვრული ფულადი ჯარიმა (პირგასამტეხლო).

Declared Value შეიძლება იყოს უბრალოდ დეკლარირებული ღირებულება საბაჟო მიზნებისთვის, მაგალითად, რომ დაამტკიცოს პროდუქტის ღირებულება და შემდგომ გადაიხადოს გადასახადი. Insured Value კი დროა, როცა იხდი სადაზღვევო თანხას, რათა რამე რომ მოხდეს, ანაზღაურება მიიღო.

ტვირთის გადაზიდვის საფასური დამოკიდებულია რამდენიმე ფაქტორზე: განსახილველია ტვირთის მოცულობა, წონა, სასწრაფო ვადა, ტრანსპორტირების მანძილი, ასევე ტრანსპორტის სახე — საავიაციო, საზღვაო, საავტომობილო თუ სარკინიგზო. აქვე ითვალისწინებენ სპეციფიურ მოთხოვნებს, მაგალითად, თერმორეგულაცია თუ საშიში ტვირთის გადასაზიდი პროცედურები. ყოველი ეს ფაქტორი საბოლოოდ განსაზღვრავს ტარიფს.

საშიში ტვირთები მოითხოვს სპეციალურ დაშვებას, შეფუთვას, ეტიკეტირებასა და ტრანსპორტირების წესებს, რომლებიც განსაზღვრულია ADR (სახმელეთო კონვენცია), IMDG Code (საზღვაო), ICAO/IATA (საჰაერო). მკაცრად კონტროლდება, ვინ იღებს ასეთ ტვირთს, როგორ ეცნობა საფრთხის კლასს, როგორია დაშვების დოკუმენტები.

საზღვაო გადაზიდვებში მოქმედებს რიგი საერთაშორისო კონვენციებისა, როგორიცაა ჰააგა-ვიზბის წესები ან ჰამბურგის წესები. ისინი არეგულირებს გადამზიდველის პასუხისმგებლობას ტვირთის დაზიანება/დაკარგვის შემთხვევაში. ასევე არსებობს შიდა კანონმდებლობა, რომელიც საზღვაო პორტებში ოპერაციებს აწესრიგებს. ხელშეკრულებაში უნდა იყოს მოცემული, რა პირობებით ეზღვევა ტვირთი, როგორია ანაზღაურების ლიმიტი.

სამართლებრივად, თუ გაჩნდა დავა, საჭიროა სასამართლო დანახარჯები: სააღსრულებო მოსაკრებელი, ადვოკატის ჰონორარი, ექსპერტიზის ხარჯი და სხვ. ეს დამოკიდებულია სარჩელის ღირებულებაზე. საქართველოში ვთქვათ, 3%-მდეა სახელმწიფოს მოსაკრებელი, მაგრამ ეს შეიძლება იცვლებოდეს. მოცულობა დიდია თუ მრავალმილიონიანი პრეტენზიაა.

დიახ, ნებისმიერი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტი, განსაკუთრებით მალფუჭებადი (რძე, ხორცი, თევზი, ბოსტნეული) მოითხოვს ჰიგიენურ სტანდარტებს, ტემპერატურულ რეჟიმს, სპეციალურ კონტეინერებს. საქართველო ადგენს შინაგან რეგლამენტს, ძირითადად საინვესტიციო საკანონმდებლო აქტებით. თუ უგულებელყოფილია, შეიძლება სურსათის ეროვნული სააგენტო დაგაჯარიმოთ.

მხარეებს შეუძლიათ შეთახმდნენ, რომ ნებისმიერი დავა, რაც ამ ხელშეკრულებით წარმოქმნება, გადაწყდეს არბიტრაჟში במקום სასამართლოში. ამისათვის საჭიროა ‘არბიტრაჟული ჩანაწერის’ ჩართვა ხელშეკრულებაში. მასში აღნიშნავენ, რომელ არბიტრაჟში წარსდგება საკითხი და რომ მისი გადაწყვეტილება závaznýა მხარეებისთვის.