რა ვადაში უნდა წარადგინოს დამკვეთმა პრეტენზია ტვირთის დაზიანებაზე, რომ არ გაუნულდეს უფლება?

თუ სატრანსპორტო კომპანიის მიერ მუდმივად ხდება დაგვიანება, ტვირთის წუნდობა ან ფორმალურად ხელშეკრულებას არღვევს, დამკვეთს უფლება აქვს გამოიყენოს რიგი ზომები. მაგრამ საკმარისია თუ არა ერთჯერადი შეცდომა? ჩვეულებრივ, კანონმდებლობასა და პრაქტიკაში ‘არსებითი დარღვევა’ (შესაბამისად, significant breach) არის საჭირო. ანუ ისეთი დარღვევა, რომელიც მნიშვნელოვნად აზარალებს დამკვეთის ინტერესს.

Multimodal ნიშნავს, რომ ერთი ხელშეკრულებით ორ ან მეტ ტიპის ტრანსპორტს იყენებენ (მაგ. საზღვაო+ავტომობილური), და პასუხისმგებლობა აკისრია ერთ გადამზიდველს. Intermodal ნიშნავს, რომ ტვირთი გადადის რამდენიმე ტრანსპორტს შორის, მაგრამ განხვავდება საკონტრაქტო მხარეებიც. მთავარია, ვისთან დგახართ ხელშეკრულებაში.

ბროკერი შეიძლება დაეხმაროს დამკვეთს ან გადამზიდველს საბაჟო პროცედურებში, დოკუმენტაციის მომზადებაში, ტრანსპორტის მოძიებაში, ფასის შეთანხმებაში. იგი შუამავალია, რომელიც აიმაღლებს პროცესის გამჭვირვალობას. თუმცა, ხელშეკრულება უნდა ითვალისწინებდეს ბროკერის საკომისიოსა და პასუხისმგებლობის ზღვარს.

ზოგჯერ მომხმარებელს არ სჭირდება მთელი კონტეინერი, არამედ მცირე მოცულობა აქვს. ასეთ დროს მოქმედებს LCL (Less than Container Load), სადაც გადამზიდველი ერთ კონტეინერში ერთად ათავსებს სხვადასხვა დამკვეთის ტვირთს. მხარემ უნდა იცოდეს, რომ ეს ზრდის ტვირთის შერევისა და კონფიდენციალურობის რისკს, ასევე მარშრუტში შეყოვნებებს, რადგან საჭიროა სხვა ტვირთის გადატვირთვის დაგეგმვაც.

Incoterms არ არის პირდაპირი სამართლებრივი აქტი, არამედ საერთაშორისო სავაჭრო პალატის წესები. თუმცა, მათი მითითება ხელშეკრულებაში ძალზე გავრცელებულია, რადგან ზუსტად განსაზღვრავს, ვინ რაზე აგებს პასუხს — საფასურის, ტრანსპორტის, დაზღვევის თუ საბაჟო გადასახადების საკითხში. ისინი საორიენტაციოდ გამოიყენება ქართულ სამართლებშიც, თუ მხარეები შეთანხმდნენ.

ზოგი დამკვეთი აცხადებს, რომ ტვირთის მონაცემები კომერციული საიდუმლოებაა. გადამზიდველმა არ უნდა გაამჟღავნოს ეს ინფორმაცია მესამე პირებთან. იურიდიულად ამის გარანტია შეიძლება ჩაიდოს ხელშეკრულებაში გამონაკლისებით (შენიღბვა, საჯარო ორგანოებისთვის გაცემის აუცილებლობა).

ფოსტით ტვირთის ან ამანათის გადაგზავნისას მოქმედებს საფოსტო ოპერატორის წესები. თუ უჩვეულოდ დიდი დაგვიანება აქვს, შეგიძლიათ შეამოწმოთ treking code. თუ ნახავთ, რომ ამანათი გაჩერებულია სადღაც, შეიძლება იყოს საბაჟო პრობლემები ან ტექნიკური შეფერხება. იმ შემთხვევაში, თუ დააგვიანა გონივრულ ვადაზე მეტად, თქვენ გაქვთ უფლება ითხოვოთ კომპენსაცია.

სამართლებრივად, თუ გაჩნდა დავა, საჭიროა სასამართლო დანახარჯები: სააღსრულებო მოსაკრებელი, ადვოკატის ჰონორარი, ექსპერტიზის ხარჯი და სხვ. ეს დამოკიდებულია სარჩელის ღირებულებაზე. საქართველოში ვთქვათ, 3%-მდეა სახელმწიფოს მოსაკრებელი, მაგრამ ეს შეიძლება იცვლებოდეს. მოცულობა დიდია თუ მრავალმილიონიანი პრეტენზიაა.

დიახ, ნებისმიერი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტი, განსაკუთრებით მალფუჭებადი (რძე, ხორცი, თევზი, ბოსტნეული) მოითხოვს ჰიგიენურ სტანდარტებს, ტემპერატურულ რეჟიმს, სპეციალურ კონტეინერებს. საქართველო ადგენს შინაგან რეგლამენტს, ძირითადად საინვესტიციო საკანონმდებლო აქტებით. თუ უგულებელყოფილია, შეიძლება სურსათის ეროვნული სააგენტო დაგაჯარიმოთ.