როგორ ხდება საზღვაო ტვირთის გადაზიდვისას პასუხისმგებლობის განსაზღვრა?

შესაძლოა ხელშეკრულებით ჩაინიშნოს, რომ გადამზიდველი承担ებს მხოლოდ X ლარამდე პასუხისმგებლობას ზიანზე. ეს ლიმიტირება არ უნდა იყოს მკაცრად წინააღმდეგი სავალდებულო ნორმების. ზოგჯერ საერთაშორისო კონვენციებიც აწესებს ლიმიტს (CMR, საზღვაო). თუმცა, სასამართლომ შეიძლება უგულებელყოს ლიმიტი, თუ ის გამიზნულად დაბალია და უსამართლობა იკვეთება.

Multimodal ნიშნავს, რომ ერთი ხელშეკრულებით ორ ან მეტ ტიპის ტრანსპორტს იყენებენ (მაგ. საზღვაო+ავტომობილური), და პასუხისმგებლობა აკისრია ერთ გადამზიდველს. Intermodal ნიშნავს, რომ ტვირთი გადადის რამდენიმე ტრანსპორტს შორის, მაგრამ განხვავდება საკონტრაქტო მხარეებიც. მთავარია, ვისთან დგახართ ხელშეკრულებაში.

თუ გსურთ, ტვირთი დარჩეს პორტის ტერიტორიაზე გარკვეული დროით, მოგიწევთ სატერმინალო მომსახურების ხელშეკრულება. ეს აძლევს უფლებას, გამოიყენოთ საწყობები, ჰანგარები ან ღია დასაწყობების ზონა. ტერმინალიც ითხოვს მოსაკრებლებს, ხოლო თუ ტვირთი დგას ძალიან დიდხანს, შეიძლება გაჩნდეს დამატებითი გადასახადი (Demurrage).

სამოქალაქო კოდექსის პრინციპებით, თუ მხარე არ ასრულებს ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებას, მეორე მხარეს შეუძლია მოსთხოვოს მისი შესრულება რეალურ მდგომარეობაში, ან აირჩიოს ანაზღაურება, ან საბოლოოდ ხელშეკრულების გაუქმება. ვისაც მეტი მნიშვნელობა აქვს, შეთანხმებულ თანხად შეიძლება იქნეს განსაზღვრული ფულადი ჯარიმა (პირგასამტეხლო).

ფირმამ შეიძლება აირჩიოს საავიაციო, საზღვაო, სახმელეთო ან სარკინიგზო ტრანსპორტი, ανάλογად ტვირთის სასწრაფოობის, მოცულობის, წონის ან გარემოს პირობების მიმართ მგრძნობელობის. მაგალითად, მალფუჭებადი საქონელი ხშირად საავიაციო გზით იგზავნება, ხოლო დიდი მოცულობა — საზღვაო ტრანსპორტით, რადგან იაფია. კანონი არ ზღუდავს არჩევანს, თუმცა უსაფრთხო და მიზანშეწონილი საშუალება უნდა იყოს შერჩეული.

ზოგჯერ დამკვეთმა შეჰყავს ტვირთის გამოცხადებული ღირებულება ზედნადებში, რათა პრეტენზიისას بتوانოს ანაზღაურების მიღება სწორედ ამ ბაზაზე. თუ ღირებულება არ არის მითითებული, კანონით შეიძლება არსებობდეს ლიმიტირებული კომპენსაცია. ჰააგა-ვიზბის, CMR და სხვა კონვენციებში პასუხისმგებლობის ლიმიტი ხშირად არის კგ-ზე ფიქსირებული თანხა.

ზღვის გადაზიდვაში კონოსამენტი არის მთავარი დოკუმენტი, რომელიც ადასტურებს, რომ გადამზიდველმა ჩაიბარა ტვირთი და უნდა გადასცეს აღნიშნული დოკუმენტის მფლობელს დანიშნულ პორტში. ეს არის როგორც ნაკისრი ვალდებულების დამადასტურებელი, ისე საკუთრების/ზედნადების მსგავსი საბუთი, რომელიც შეიძლება გადაუფორმდეს მესამე პირს.

თუ ტვირთი დაზიანებული ჩამოვიდა, დამკვეთმა დაუყონებლივ უნდა შეამოწმოს და პრეტენზია დადოს. კონვენციების მიხედვით სხვადასხვა ვადებია: CMR-ში — 7 დღეში (თუ მალევე არ ეტყობა, ე.წ. hidden damage — 14 დღეში), საზღვაოში — შეიძლება 3 დღე. ეს ვადები მნიშვნელოვანია, რადგან დროის გასვლის შემდეგ შეიძლება გადამზიდველმა უარი თქვას ანაზღაურებაზე.

თუ სატრანსპორტო კომპანიის მიერ მუდმივად ხდება დაგვიანება, ტვირთის წუნდობა ან ფორმალურად ხელშეკრულებას არღვევს, დამკვეთს უფლება აქვს გამოიყენოს რიგი ზომები. მაგრამ საკმარისია თუ არა ერთჯერადი შეცდომა? ჩვეულებრივ, კანონმდებლობასა და პრაქტიკაში ‘არსებითი დარღვევა’ (შესაბამისად, significant breach) არის საჭირო. ანუ ისეთი დარღვევა, რომელიც მნიშვნელოვნად აზარალებს დამკვეთის ინტერესს.