კითხვები იურისტებთან ნაპოვნია 52

საერთაშორისო გადაზიდვებში საბაჟო პროცედურა შეიძლება დაეკისროს როგორც დამკვეთს, ასევე გადამზიდველს, ეს დამოკიდებულია იმაზე, როგორ განისაზღვრება ხელშეკრულება და Incoterms პირობები (მაგ. EXW, FOB, CIF, DDP…). თუ წერია, რომ გადამზიდველი უზრუნველყოფს საბაჟო პროცედურებს, მაშინ ის აგებს პასუხს შესაბამის დოკუმენტაციაზე.

Declared Value შეიძლება იყოს უბრალოდ დეკლარირებული ღირებულება საბაჟო მიზნებისთვის, მაგალითად, რომ დაამტკიცოს პროდუქტის ღირებულება და შემდგომ გადაიხადოს გადასახადი. Insured Value კი დროა, როცა იხდი სადაზღვევო თანხას, რათა რამე რომ მოხდეს, ანაზღაურება მიიღო.

გასამგზავრებლად გამოგზავნილი ავტობუსი, სატვირთო მანქანა თუ სხვა ავტომანქანა უნდა იყოს ტექნიკურად გამართული, რათა თავიდან აიცილოს ავტოსაგზაო შემთხვევები, დაგვიანებები და ტვირთის დაზიანება. კანონმდებლობა მოითხოვს პერიოდულ ტექნიკურ ინსპექტირებას. ამის უგულებელყოფა იწვევს ჯარიმებს და პასუხისმგებლობის გაზრდას.

თუ სატრანსპორტო კომპანიის მიერ მუდმივად ხდება დაგვიანება, ტვირთის წუნდობა ან ფორმალურად ხელშეკრულებას არღვევს, დამკვეთს უფლება აქვს გამოიყენოს რიგი ზომები. მაგრამ საკმარისია თუ არა ერთჯერადი შეცდომა? ჩვეულებრივ, კანონმდებლობასა და პრაქტიკაში ‘არსებითი დარღვევა’ (შესაბამისად, significant breach) არის საჭირო. ანუ ისეთი დარღვევა, რომელიც მნიშვნელოვნად აზარალებს დამკვეთის ინტერესს.

ფირმამ შეიძლება აირჩიოს საავიაციო, საზღვაო, სახმელეთო ან სარკინიგზო ტრანსპორტი, ανάλογად ტვირთის სასწრაფოობის, მოცულობის, წონის ან გარემოს პირობების მიმართ მგრძნობელობის. მაგალითად, მალფუჭებადი საქონელი ხშირად საავიაციო გზით იგზავნება, ხოლო დიდი მოცულობა — საზღვაო ტრანსპორტით, რადგან იაფია. კანონი არ ზღუდავს არჩევანს, თუმცა უსაფრთხო და მიზანშეწონილი საშუალება უნდა იყოს შერჩეული.

შესაძლოა ხელშეკრულებით ჩაინიშნოს, რომ გადამზიდველი承担ებს მხოლოდ X ლარამდე პასუხისმგებლობას ზიანზე. ეს ლიმიტირება არ უნდა იყოს მკაცრად წინააღმდეგი სავალდებულო ნორმების. ზოგჯერ საერთაშორისო კონვენციებიც აწესებს ლიმიტს (CMR, საზღვაო). თუმცა, სასამართლომ შეიძლება უგულებელყოს ლიმიტი, თუ ის გამიზნულად დაბალია და უსამართლობა იკვეთება.

მხარეებს შეუძლიათ შეთახმდნენ, რომ ნებისმიერი დავა, რაც ამ ხელშეკრულებით წარმოქმნება, გადაწყდეს არბიტრაჟში במקום სასამართლოში. ამისათვის საჭიროა ‘არბიტრაჟული ჩანაწერის’ ჩართვა ხელშეკრულებაში. მასში აღნიშნავენ, რომელ არბიტრაჟში წარსდგება საკითხი და რომ მისი გადაწყვეტილება závaznýა მხარეებისთვის.

საქართველოში სისხლის სამართალი ითვალისწინებს საპროცესო შეთანხმების ინსტიტუტს, მაგრამ ეს მოქმედებს მხოლოდ სისხლისსამართლებრივ კონტექსტში. ანუ თუ დანაშაულია, როგორც ნარკოტიკული ტვირთის გადატანა, მასთან დაკავშრებული პირი შეიძლება მივიდეს შეთანხმებაზე პროკურატურასთან. სამოქალაქო დავაში პირდაპირ ‘საპროცესო გარიგება’ არ იხმარება, არამედ მორიგება-შეთანხმებაზე საუბრობენ.

ზოგჯერ დამკვეთმა შეჰყავს ტვირთის გამოცხადებული ღირებულება ზედნადებში, რათა პრეტენზიისას بتوانოს ანაზღაურების მიღება სწორედ ამ ბაზაზე. თუ ღირებულება არ არის მითითებული, კანონით შეიძლება არსებობდეს ლიმიტირებული კომპენსაცია. ჰააგა-ვიზბის, CMR და სხვა კონვენციებში პასუხისმგებლობის ლიმიტი ხშირად არის კგ-ზე ფიქსირებული თანხა.

თანამედროვე ტექნოლოგიით, Driverless Truck-ები მსოფლიოს ზოგ ქვეყანაში ტესტირდება. საქართველოში ჯერ არაა საკანონმდებლო ჩარჩო, რომ გაუშვან უკაცო სატვირთო. მოხდება საკანონმდებლო ცვლილება უსაფრთხოებაზე, პასუხისმგებლობაზე, შემოწმებების წესებზე. ახლაც მოქმედი კანონი ითვალისწინებს, რომ თვითმავალ მანქანებს არ ჰყავთ ადამიანი საჭესთან, რაც წარმოიქმნება უამრავ კითხვას სამართლებრივად.